Petrova crkva - Crkva apostola Petra i Pavla Ras

Na ljupkom uzvišenju iznad Novog Pazara, koje je od davnina smatrano svetilištem i vekovima kultnim mestom, nalazi se Crkva Svetih apostola Petra i Pavla, poznata kao i Petrova crkva. Prema istorijskim podacima, crkva apostola Petra i Pavla, danasnja Petrova crkva kod Novog Pazara je bila sediste raskih vladika, dok se pored crkve nalazila rezidencija srpskih vladara, nastala tokom vladavine prvih predstavnika dinasije Nemanjića. Ova drevna ugledna episkopija se pominje u nekim vizantijskim i srpskim izvorima kao crkveni centar srpske drzave u periodu posle osnivanja srpske autokefalne arhiepiskopije, kojom je upravljao Sveti Sava. Sveobuhvatna istorijsko-arheoloska istrazivanja su pokazala da je tvrdava Ras bila smestena u blizini katedralne crkve srpske raske episkopije. Danas je ovo nalaziste poznato pod nazivom Gradina Postenje. Crkva Svetih apostola Petra i Pavla je bila srednjovekovno sedište srpske države i Episkopije, što je čini najstarijim srpskim sakralnim objektom i spomenikom crkvene arhitekture u Srbiji. Srpski kralj Stefan Prvovenčani, koji je 1195. godine primio vladarski presto od oca, Velikog župana Stefana Nemanje, u svom poznatom delu "Biografiji Svetog Simeona" piše da je sedište Srbije u 12. veku bilo pored crkve Svetih apostola Petra i Pavla u Rasu. Ovo mesto, visoko na uzvisenju je tokom vekova bilo kultno mesto i svetiliste, koje obiluje brojnim rimskim i vizantijskim tragovima. Rimsko utvrdenje Arsa iz 4. veka je dozivelo veliku obnovu tokom vladavine Cara Justinijana I, (527-565), koji je drevnoj tvrdavi dodelio potpuno novu ulogu i izgled, sagradivsi nove kule, crkve, bedeme i dodatne objekte. Postojeći objekat crkve Svetih apostola Petra i Pavla je građen u 9. ili 10. veku, iako su istraživanjima ispod temelja sadašnje crkve, otkriveni grobovi rimskih i slovenskih plemića iz 5. veka pre nove ere i osnove ranohrišćanskog hrama iz 7. veka, što svedoči da je Crkva Svetog Petra i Pavla najstarija sakralna građevina na Balkanu.

Najstariji delovi hrama svetih apostola Petra i Pavla, njegova neoubičajena okrugla osnova sa centralnom kupolom i tri polukružne apside se uočavaju razgledanjem unutrašnjosti, zbog naknadnih dogradnji i promena koje su vršene tokom istorije. Arheoloska istrazivanja potvrduju da je crkva obnavljana nekoliko puta tokom istorije, pocev od 4. veka, sa znacajnim prepravkama i dogradnjama u 7. veku. U tamnoj unutrašnjosti Crkve Svetog Petra i Pavla su vidljiva tri sloja fresaka zagasito-crvenog tona, koje su najstarije očuvane uz grobnice smeštene u zidu hrama, nakon premazivanja sloja fresaka oko 1250. godine. Na starom groblju oko crkve Svetog Petra i Pavla je otkriven veći broj krstolikih spomenika, grčkih vaza, srebrnog posuđa, zlatnog nakita, bronzanih predmeta, staklenih i ćilibarskih predmeta i ukrasa, koji su od izuzetne naučne vrednosti. Predmeti iz nekropole Petrove crkve su Izloženi u Narodnom Muzeju u Beogradu. Na velikom groblju oko Petrove crkve se nalaze brojni rimski, vizantijski i slovenski nadgrobni spomenici, od kojih su mnogi takode izlozeni u Narodnom Muzeju u Beogradu.

Crkva Svetog Petra i Pavla je neraskidivo povezana sa životom Svetog Simeona Nemanje, mudrog osnivača Dinastije Nemanjic. Rođen u Ribnici, nakon progona iz Raške zbog porodičnih sukoba, otac Zavida je Stefana Nemanju krstio po običajima rimo-katolicke vere, jer u to vreme u Duklji nije bilo pravoslavnog sveštenstva. Mladi Stefan Nemanja je po povratku u Rašku primio pravoslavnu veru upravo u Crkvi Svetog Petra i Pavla, u kojoj je tokom njegove vladavine održano mnoštvo crkvenih sabora i susreta srpske vlastele sa predstavnicima vizantijskog carstva. U Petrovoj crkvi su se vencali Srefan Nemanja i supruga Ana. Ovde je kršten i najmladji sin Stefana Nemanje, Rastko, koji je rođen u obližnjem selu Deževa. Široka i duboka krstionica je i danas vidljiva. Najzad, na ovom mestu je 1196. godine Stefan Nemanja prepustio vladarski presto i upravljanje srednjovekovnom srpskom državom svom sinu, Stefanu Prvovenčanom.

Zbog svog izuzetnog istorijskog značaja, kulturno-istorijska celina Stari Ras, kome pripadaju Manastiri Sopoćani i Đurđevi Stupovi, Crkva Svetih apostola Petra i Pavla, manastiri Crna Reka i Končul, su od 1979. godine deo UNESCO svetskog kulturnog nasleđa.